بسم الله الرّحمن الرّحیم
الحَمدُلله ربِّ العالَمین و صَلّی اللهُ علی مُحمّدٍ و آله الطّاهِرین
بَلَغَ الْعُلَى بِکَمالِهِ کَشَفَ الدُّجَى بِجَمالِهِ حَسُنَتْ جَمیعُ خِصالِهِ صَلّوا عَلَیهِ وآلِهِ
بند سی و چهارم- فصل دوم- از کتاب شریف المطالب السلوکیه[1]
شرح درس: مُجالِسُةُ الأَخْیار و الأَشْرار: همنشینی با خوبان و بدان
توسط: استاد معظم حضرت آیت الله کمیلی خراسانی‌سلمه الله
***
«قالَ عَلی(علیه‌السلام):
مُجالِسَةُ الأَشْرار تورِثُ سوءَالظَّنِّ بِالأَخّیار، وَ مُجالِسَةُ الأَخّیار تُلْحِقُ الأَشْرارِ بِالأخْیار وَ مُجالِسَةُ الْفُجّارِ لِلْأبرارِ تَلْحَقُ الفُجّارِ بِالأبرار فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَیْکُم أمْرَهُ وَلَمْ تَعْرِفوهُ فَانْظُروا إلی خُلَطائِه؛ فَإنْ کانُو أهْلِ دینِ الله، فَهُوَ عَلی دینِ الله و إن کانُوا عَلی غِیرِ دینِ الله، فَلاحَظَّ لَهُ فی دینِ الله.
إنّ رسولُ الله (صلی الله علیه وآله) کانَ یقول: مَن کانَ یؤمِنَ بالله والیَومِ الآخِر فَلا یُؤاخِیَنَّ کافِراً، وَ لایُخالِطَنَّ فاجِراً، وَ مَن آخی کافِراً أو خالَطَ فاجِراً کانَ کافِراً فاجراً»[2]
***
امام علی(علیه السلام):
همنشینی با بدان بدگمانی به خوبان را در پی دارد و همنشینی با خوبان، بدان را به خوبان ملحق می‌کند و همنشینی فجّار با ابرار نیز فجّار را به ابرار ملحق می‌کند.پس کسی که امرش به شما مشتبه شده و او را نمی‌شناسید، باید به همنشینان اونگاه کنید، اگر ایشان اهل دین خدا بودند، او نیز بر دین خداست و اگر همنشینان او اهل دین خدا نبودند، وی نیز هیچ بهره ای از دین خدا ندارد.
همانا رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: «کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد با کافری دوستی نمی‌کند و با فاجری رفت و آمد ندارد و کسی که کافری را دوست خود گرفت و یا با گنهکار (فاجری) رفت و آمد کرد، کافر و فاجر است.
***
شرح درس
«مُجالِسَةُ الأَشْرار تورِثُ سوءَالظَّنِّ بِالأَخّیار»؛ همنشینی با بدان موجب می‌شود که انسان به خوبان بدگمان شود؛ چون راه و روش و منش یک فرد پلید و بد رفتار و بدگفتار، زمین تا آسمان با یک فردی که اهل خیر است و راه خوبان را پیش گرفته است فرق می‌کند؛ لذا اگر شما بخواهی با فرد بد رفیق بشوی، رفاقتت با خوبان و اخیار دچار مشکل خواهد شد. همان‌طور که او نسبت به خوبان بدبین است و پشت سر آن‌ها حرف می‌زند و یا تهمت می‌زند، شما هم پس از مدتی آگاهانه یا ناآگاهانه تاثیر خواهی گرفت؛
چون گاهی اوقات این عمل شما به صورت ناآگاهانه است، یعنی شما مدتی با یک فرد ناجوری رفاقت کردی و به نظر خودت تصور کردی که «او نمی‌تواند در من اثر بگذارد»!، ولی بعد از گذشت زمانی خواهی دید که رفتارت تغییر کرده است! دلیل آن هم این است که شما در انتخاب رفیق اشتباه کرده‌ای.
«وَ مُجالِسَةُ الأَخّیار تُلْحِقُ الأَشْرارِ بِالأخْیار»؛ از آن طرف حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند اگر تو بروی رفیق خوبی انتخاب کنی و با او همنشین و هم‌صحبت بشوی، کم‌کم قدرت روحی و معنوی پیدا می‌کنی و می‌توانی بَدان را هم به سمت خوبان جذب کرده و متحول کنی.
«وَ مُجالِسَةُ الْفُجّارِ لِلْأبرارِ تَلْحَقُ الفُجّارِ بِالأبرار»؛ همنشینی اهل فسق و فجور با کسانی که اهل بِر و تقوا هستند نیز باعث خواهد شد که آن‌ها هم کم‌کم اهل ایمان و تقوا شوند.
«فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَیْکُم أمْرَهُ وَلَمْ تَعْرِفوهُ فَانْظُروا إلی خُلَطائِه»؛ حالا شما می خواهید یک نفر رفیق و همنشین را از بین یک جمعی انتخاب کنید و نمی‌دانید که این رفیقی که می‌خواهید انتخاب کنید، خوب است یا بد است؛ راه را حضرت علی(علیه‌السلام) به شما نشان می‌دهند و می‌فرمایند برو ببین این آدمی که می‌خواهی با او رفیق شوی با چه کسانی همنشین و رفیق است.
«فَإنْ کانُو أهْلِ دینِ الله، فَهُوَ عَلی دینِ الله و إن کانُوا عَلی غِیرِ دینِ الله، فَلاحَظَّ لَهُ فی دینِ الله»؛ اگر دیدید که همنشینان و رفیقان او آدم‌های خوب و اهل دین خدا و متدین هستند، او هم متدین و از دین خدا و ملتزم به احکام الهی است و آدم خوبی است؛ ولی اگر دیدی که نه! دوستان او اهل لهو و لعب و فسق و فجور و اهل دین خدا و ملتزم به احکام الهی نیستند، این‌جا شما باید تشخیص بدهید که این فرد هم همانند آن‌ها هیچ بهره‌ای از دین خدا ندارد و شما نمی‌توانید او را به عنوان رفیق انتخاب کنید.
***
در این‌جا فرمایش حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) تمام می‌شود؛ از آن‌جا که حضرت همیشه با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بودند؛ همان‌طور که در دعای ندبه می‌خوانیم: «کانَ یَحْذُو حَذْوَ الرَّسُولِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِما وَ آلِهِما»؛ یعنی حضرت علی(علیه‌السلام) پا جای پای پیامبر(صلی الله علیه وآله) می‌گذاشتند و هیچ فاصله‌ای از ایشان نمی‌گرفتند، چون حضرت بسیار تعبد وتعهد داشتند نسبت به وجود مبارک حضرت پیامبر(صلی الله علیه و آله) و لذا باید گفت که حق استادی و شاگردی را واقعا آقا امام علی (علیه‌السلام) به ما یاد داده اند و مگر نه این که خود ایشان فرموده‌اند که: «أنا عَبْدٌ مِنّ عَبیدِ مُحَمّد(ص)»؛
لذا در ادامه فرمایش حضرت علی(علیه السلام) که ما از کتاب خصال شیخ صدوق(ره) آورده‌ایم، نقل قول آن حضرت از پیامبر(صلی الله علیه و آله) را نیز که در این خصوص است آورده‌ایم، که رسول خدا(ص) می‌فرمایند:
إنّ رسولُ الله(صلی الله علیه وآله)کانَ یقول:«مَن کانَ یؤمِنَ بالله والیَومِ الآخِر فَلا یُؤاخِیَنَّ کافِراً»؛ هر کس که ایمان به خدا و ایمان به معاد و قیامت دارد، نباید برای خودش دوست کافر انتخاب کند. «وَ لایُخالِطَنَّ فاجِراً»؛ و همچنین نباید با کسانی که اهل گناه و فسق و فجورند رفاقت و دوستی کند.
«وَ مَن آخی کافِراً أو خالَطَ فاجِراً کانَ کافِراً فاجراً»؛ و هر کس بخواهد با کافر دوستی و رفاقت و یا با گنهکار و فاسق و فاجری رفت و آمد داشته باشد، بداند که خودش هم روزی کافر و فاجر خواهد شد.
بنابراین باید به این فرموده‌ها و مطالبی که امشب از این حدیث بیان کردیم توجه ویژه‌ای شود که إن شاءالله در انتخاب رفیق صالح اشتباه نکنیم و اگر رفیق صالحی را به دست آوردیم به زودی از دست ندهیم و او را نگه داریم؛ بنده در تذکرة المتقین مرحوم شیخ محمّد بهاری(رحمت الله علیه) خواندم (و شما هم می‌توانید رجوع کنید) که: اگر رفیق الهی شما یک روزی گرفتار گناه و معصیتی شد، بالاخره انسان که معصوم نیست، شما هم که سال‌ها (و یا مدت‌ها) با او رفیق بودی و آدم خوب و اهل خدا بود، اهل محبّت بود، اما به هرحال طوری شد که گرفتار گناه و انحرافی شد، شما نباید او را رها کنید و بگویید چون او منحرف شده، دیگر من هم باید او را رها کنم؛ نه! نباید چنین کرد؛ بالاخره او مدتی با شما رفیق بوده، حق رفاقت دارد، باید بروی به او سر بزنی و تا آن جا که مقدور است کاری کنی که او را از آن گرفتاری، گناه یا انحراف نجاتش دهی و برای او دلسوزی کنی.
***
خدایا تو را به محمّد و آل محمّد(ص) قسمت می‌دهیم که ما را آن‌طور که می‌خواهی باشیم، قرار بده
خدایا به حق محمّد و آل محمّد(ص) قسمت می‌دهیم به این روزهای پرفضیلت که ایام ولادت حضرت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام صادق(علیه‌السلام) است، ما را پیرو واقعی این مکتب مقرر بفرما
توفیق علم و عمل به یک یک ما عطا بفرما
وصلّی الله علی محمّدٍ و آله الطّاهرین
