مذهب محیی الدّین بن عربی (560ـ638 هـ . ق)

محیی الدّین بن عربی (560ـ638 هـ . ق) است که از برجسته‎ترین و نامدارترین شخصیّت‎ها در عرصة عرفان نظری و عملی بوده و به شیخ اکبر ملقّب می‎باشد. وی از نظر اعتقادی متعلّق به جریانی بود که از اواسط قرن ششم هـ .ق تدریجاً در بین اهل سنّت پدید آمده و امروزه تسنّن اثنی عشری خوانده می‌شود. پیروان این جریان به ولایت تکوینی، خلافت الهی، صدرنشینی قلّة کمال امکانی، وصایت نبوی و حجّیت علمی اهل بیت : معتقد بوده و در مورد حکومت و خلافت ظاهری پس از رسول خدا اعتقاد داشتند که حکومت امری عرفی و مردمی، نه الهی، بوده و گر چه به دلیل افضلیّت اهل بیت : سزاوار بود مردم زمام امر را به دست ایشان بسپرند، امّا تحت تأثیر عواملی، اشخاص دیگری را که شایستگی کمتری داشتند برگزیدند، و به دلیل بیعت امّت، حکومت خلفا مشروعیّت داشت. اعتقاد به امامت، تولّد، حیات و غیبت حضرت مهدی 7 نیز از دیگر ویژگی‌های جریان تسنّن اثنی عشری بود. از قرن ششم به بعد، تعداد قابل توجّهی از دانشمندان اهل سنّت، به ویژه کسانی از آنان که به تصوّف گرایش داشتند، در این شمار قرار دارند. این جریان غالباً پلی بود برای گرایش ایشان به مذهب تشیّع. در بین علما و عرفای معاصر با محیی الدّین، که با وی رفاقت و مراوده داشتند، افراد وابسته به این جریان بسیارند. بنا به قرائن بسیاری می‌توان پی برد که محیی الدّین در طیّ مدارج عرفان، نهایتاً به حقّانیّت تشیّع پی برده و مستبصر شده است. از جمله این که وی در رسالة القدس یا رسالة القدسیّه خود به مستبصر شدن خویش به ولایت اهل بیت : و به امامت حضرت علی 7 تصریح نموده است. همچنین در کتاب بُلغة الغوّاص فی الاکوان الی معدن الاخلاص فی معرفة الانسان به صراحت احقیّت حضرت علی 7 به E E خلافت را عنوان و تشرّف خویش به محضر حضرت حجّت بن الحسن 7 و بیعت خود با آن حضرت را نقل کرده است. وی در باب ششم کتاب فتوحات مکّیّه نیز به امامت حضرت علی 7 تصریح نموده است. شیخ بهاءالدّین عاملی عالم و عارف بزرگوار شیعی در شرح حدیث سی ‎و ششم کتاب اربعین خویش، عبارات محیی الدّین بن عربی در باب سیصد و شصت ‎و ششم فتوحات مکّیّه در تصریح به وجود امام زمان 7 را نقل نموده و به وجوه مختلف آن عبارت، بر شیعه بودن محیی الدّین بن عربی استدلال کرده است. از متأخّرین نیز آقای محمّد خواجوی، مترجم کتاب فتوحات مکّیّه به زبان فارسی، در صفحات شصت و یک و شصت و دو و صد و بیست و هشت و صد و پنجاه مقدّمة خود بر ترجمة فتوحات مکّیّه، مستبصر شدن ابن عربی به حقّانیّت تشیّع را مورد تأکید قرار داده است.

آثار متعدّد محیی الدّین بن عربی به وضوح بر این که وی شیعة اثنی عشری بوده است دلالت دارد. از جمله رسالة مناقب یا تحیّت و یا صلوات ابن عربی بر چهارده معصوم : شاهد بارز این حقیقت است. سیّد محمّد صالح بن موسوی خلخالی تهرانی (متوفّای 1306 هـ . ق) شرحی بر این اثر ارزشمند ابن عربی نگاشته و در آن به تشریح نکات بلند و عمیقی که ابن عربی دربارة مقامات پیامبر اکرم و حضرت زهرا و یکایک امامان : بیان کرده، پرداخته است.

همچنین ابن عربی در آثار خود کراراً به وجود، حیات و غیبت حضرت حجّت ابن الحسن العسکری 7 تصریح نموده است؛ که از جمله می‎توان به باب‎های 366، 24 و 73 کتاب فتوحات مکّیّه اشاره کرد. در باب 73 فتوحات مکّیّه، داستان تشرّف خود به محضر حضرت بقیّةالله ارواحناه فداه را نیز نقل کرده است. همچنین وی رسالة شقّ الجیب و رفع حجاب الرّیب فی اظهار اسرار الغیب را در مورد وجود و غیبت حضرت مهدی 7 تألیف نموده است. ابن عربی رساله‎های دیگری نیز در مورد آن حضرت نگاشته است که از جملة آن‎ها به رسالة صغیرة فی المهدی، رسالة اخری فی المهدی، الصّلاة القطبیّة، و قصیدة فی المهدی می‎توان اشاره کرد. فاضل اصطهباناتی شرحی بر قصیدة مذکور نوشته است. چهار رسالة اخیر همراه با شرح اصطهباناتی هم‎اکنون توسّط مؤسّسة الشیخ الاکبر محیی الدّین ابن العربی للدّراسات العرفانیّة در دمشق (پایتخت سوریه) در دست انتشار E E می‎باشد. انتشارات مزبور اخیراً کتابی به نام القول المتین فی تشیّع الشیخ الاکبر محیی الدّین ابن عربی، تألیف الشیخ قاسم الطّهرانی منتشر کرده است که جلد اوّل آن که در ماه رجب سال 1424 هـ . ق در بیروت چاپ و در ماه ذی‎الحجّه همان سال در تهران تجدید چاپ شده، شامل دو مجلّد می‎باشد (مجلّد نخست در 840 صفحه و مجلّد دوم در 502 صفحه) که به ذکر قرائن و شواهد خارجی دالّ بر شیعه بودن محیی الدّین اختصاص دارد. جلد دوّم کتاب مزبور که در چهار مجلّد منتشر خواهد شد به کلمات و نصوص موجود در کتاب‌ها و رساله‎های چاپی و خطّی محیی الدّین ابن عربی که بر تشیّع وی دلالت دارد، می‎پردازد.

براساس آنچه ذکر شد، انکار شیعة اثنی عشری بودن محیی الدّین بن عربی وجه منطقی ندارد.. همچنین با توجّه به این رهنمود قرآنی که می‌فرماید: لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام لست مؤمناً: به کسی که نزد شما اظهار اسلام (یا به شما سلام و ابراز صلح و تسلیم) کرد، نگویید مؤمن نیستی. (سورة نساء، آیة 94) انکار تشیّع محیی الدّین، با توجّه به اقرارهای فراوان وی به عقاید شیعه، وجه شرعی نیز ندارد. در نتیجه در شیعه بودن وی نباید تردید کرد. امّا از آنجا که اهل سنّت نمی‎خواستند گرویدن چنین شخصیّت عظیم علمی و عرفانی به تشیّع و اعراض او از تسنّن آشکار گردد، در نسخه‎هایی که از برخی از آثار وی، همچون فتوحات مکّیّه، توسّط نسّاخان سنّی مذهب رونویسی شد، دخل و تصرّف‎های فراوانی به عمل آمد و بعدها همان نسخه‎های مخدوش، در چاپ کتب ابن عربی ملاک قرار گرفت. به عنوان مثال عبارات باب 366 فتوحات مکّیّه که قبلاً به آن اشاره کردیم و شیخ بهائی آن را در اربعین خود نقل کرده است، توسّط نسخه برداران سنّی مذهب دستکاری شد. عبد الوهّاب شعرانی، عالم سنّی مذهب (متوفّای 973 هـ . ق) در صفحة 149 جلد دوم کتاب الیواقیت و الجواهر خود، که دومین چاپ آن توسّط دانشگاه الازهر مصر در سال 1307 هـ . ق انجام شده است، و نیز در کتاب کبریت الاحمر خود، ضمن نقل عبارت اصلی باب 366 فتوحات مکّیّه، بر دستکاری فتوحات و نیز فصوص الحکم ابن عربی توسّط معاندان تصریح نموده است.

شایان توجّه است که یکی از دانشمندان معاصر مصری به نام عثمان یحیی، با استفاده از چهار نسخة اصلی فتوحات مکّیّه، که دو نسخة آن به خطّ خود ابن عربی می‎باشد و یکی در دوران شش سالة اقامت وی در مکّه نوشته شده و دیگری در E Eبازگشت به قونیّه، توسّط خود وی پاکنویس شده است و هر دو نسخه در قسطنطنیّة ترکیه موجود است، به تصحیح فتوحات مکّیّه مبادرت نمود. و در جریان بررسی نسخه‎های اصلی، به تصریحات محیی ‎الدّین دالّ بر شیعه بودن و اعتقاد به امامان شیعه و تبرّی وی از غاصبان حقوق اهل بیت : پی برد و خود نیز مذهب شیعه را اختیار کرد. وی 14 جلد از 28 جلد کتاب فتوحات مکّیّه را پس از تصحیح براساس نسخه‎های اصلی، در مصر به چاپ رساند. لکن همین که حکومت مصر مطّلع شد وی به نسخ اصلی دست پیدا کرده، از چاپ 14 مجلّد باقیماندة فتوحات مکّیّة تصحیح شدة وی جلوگیری و خود او را نیز از کشور مصر اخراج کرد.

برای آگاهی بیشتر از وقوع چنین خیانت‌ها و دستکاری‎هایی توسّط اهل سنّت در آثار بزرگانی از علم و عرفان که به تشیّع گرویده‎اند، به نکته‎های 602 و 797 در صفحات 350 و 632 تا 634 کتاب هزار و یک نکته تألیف علاّمه حسن حسن‎زادة آملی و صفحة 428 کتاب شرح دفتر دل تألیف داوود صمدی آملی می‎توان مراجعه کرد.

---

http://ahlevela.ir/html/sereh%20hagh/index.htm